Naast het feit dat de discussie rond het voortbestaan van de luchthaven van Deurne gekaderd moet worden in een breder debat rond de toekomst van de luchtvaart, willen we in dit manifest de enorme potentie van deze plek benadrukken vanuit verschillende invalshoeken.
EEN WANKEL ECONOMISCH VERHAAL
Een debat over Deurne Airport kunnen we uiteraard niet losmaken van zijn economische context. Sinds 2014 wordt de luchthaven bestuurd onder een samenwerkingsvorm tussen een publieke en private partij. De infrastructuur en het onderhoud gebeuren door een publieke Luchtvaart-ontwikkelingsmaatschappij, in het leven geroepen door de Vlaamse overheid. De uitbating gebeurt door het Franse private bedrijf Egis onder een concessie-overeenkomst die loopt tot 2039. Deze samenwerkingsvorm heeft in de aanloop geleid tot een groei van het aantal passagiers, voornamelijk via toeristische vluchten. Toch blijken vele lijnen niet rendabel, met een hele lijst van opgeheven vluchten tot gevolg. Ook de uitbating van de luchthaven is niet rendabel: Egis maakt tot nu toe, de substantiële overheidssubsidies buiten beschouwing gehouden, jaar na jaar verlies. Volgens economische wetmatigheid is de luchthaven van Deurne niet meer relevant. De onbalans tussen de onderhoudskosten van de infrastructuur en het rendement van de luchthaven tonen dit aan. Bovendien is er momenteel de dreiging van een onderzoek voor de luchthaven door de Europese Commissie. Die moet beslissen of het Vlaamse belastinggeld, dat jaar na jaar geïnvesteerd wordt in de luchthaven onder de vorm van zowel investerings- als exploitatiesubsidies, geen onrechtmatige staatssteun is. Ook wordt de door voorstanders van de luchthaven beleden “reden van bestaan” als zakenluchthaven steeds meer in vraag gesteld. Recente cijfers tonen aan dat het belang van zakenvluchten consequent afneemt. In 2017 vormde het aantal zakenmensen die vlogen van en naar Antwerpen nog maar 6% van het totale aantal passagiers. Samen met het verdwijnen van zijn gevestigde identiteit als zakenluchthaven, verdwijnt mede de fundering van het bestaan van de luchthaven van Deurne.
EEN ENORME ECOLOGISCHE POTENTIE
De luchthaven is gelegen op een belangrijk schakelpunt tussen de stad en de groene rand rond Antwerpen. Naast het Ter Rivierenhof is het één van de laatste overgebleven open ruimtes die ingezet kan worden als deel van een stevige groene ruggengraat. Een plek met als potentie een nieuwe ecologische verbinding te zijn. Een blik op de kaart toont een aantal groene vingers (de Oude Landen, groendomein Rivierenhof, de Luchthaven met uitlopers richting Vremde, parken in de driehoek Berchem-Wilrijk-Kontich en de Hobokense Polder), met de luchthaven van Deurne als grootste. Wat een groene vinger lijkt te zijn op de kaart vormt vandaag een barrière in het landschap. De luchthavensite is nu een ontoegankelijke, omheinde plek die zijn omgeving de rug toekeert.
Groene vingers zorgen voor de hoognodige klimaatadaptatie in de stad, zowel naar verkoelende luchtstromen als wateropvang toe. Het zal in de toekomst van essentieel belang zijn om deze zones te vrijwaren en de zachte ruggengraat van de stad te beschermen. Daarnaast tonen historische kaarten hoe de plek een belangrijke rol speelde in waterhuishouding en waterbuffering. Verder is de site een poort naar de fortengordel van Antwerpen, die tot op vandaag nog onderondekt blijft. Nochtans bestaat al lang de ambitie om de forten te verbinden via een recreatieve route. Het is een plek die de band tussen de stad en het buitengebied kan herstellen, en ruimte biedt voor groenbeleving en publieke functies.
EEN HEFBOOM VOOR STADSONTWIKKELING
Antwerpen groeit en breidt uit, en de stad beseft dat deze groei voor een groot deel zal moeten worden opgevangen in de 20ste-eeuwse stadsgordel. Met name in het verstedelijkte gebied buiten de ring, en dus ook in Deurne. Dit moet samengaan met het realiseren van heel wat nieuwe, kleinere centrale plekken waar verschillende publieke functies samenkomen en die kwalitatief verbonden zijn met de stad via duurzame vervoersmodi. Kortom, de verstedelijkte rand moet enerzijds dynamischer worden en anderzijds beter verbonden zijn met het centrum van de stad. De omgeving rond de luchthaven toont zich in verschillende analyses als een mogelijke sleutelplek voor het creëren van een lokaal centrum, met nieuwe voorzieningen en functies.
De 20ste-eeuwse uitbreiding van de stad werd bepaald vanuit infrastructuur en gekenmerkt door wildgroei. Het is hoog tijd voor een nieuw paradigma waarin de stad wordt bedacht vanuit bestaande blauwgroene netwerken. De luchthavensite, als groene vlek op de kaart, kan een voorbeeldrol innemen in het 21ste-eeuwse stedenbouwkundig verdichtingsvraagstuk. Wanneer we verdichten en persoonlijke ruimte opgeven ontstaat er een nood aan meer en betere gemeenschappelijke open ruimte en plekken met een publiek programma en faciliteiten. Deze site kan de zone worden waar we net die balans van opgeladen groene publieke ruimte willen creëren als tegengewicht tegen de grijze stadskern.
EEN SCHAKEL IN EEN DUURZAAM MOBILITEITSSYSTEEM
De tijden waarin de luchtvaart het absolute symbool was voor vrijheid, modernisme en ‘de toekomst’ zijn intussen lang vervlogen. Daarom wordt het tijd dat rationele argumenten en overwegingen voorrang krijgen op diepgewortelde nostalgie en de fixatie dat een stad als Antwerpen ‘zijn luchthaven nodig heeft om te kunnen meespelen’. Binnen een straal van 100km rond Antwerpen liggen, naast de luchthaven van Deurne, minstens 5 andere luchthavens (Brussels Airport, Charleroi Airport, Kortrijk-Wevelgem, Eindhoven Airport, en Rotterdam Airport).Verder is er een directe treinverbinding tussen Antwerpen Centraal en Brussels Airport, wat een gegarandeerde reistijd betekent van amper 31 minuten. Bovendien is er ook een directe verbinding met Schiphol en, mocht de Eurostar in Antwerpen halt houden, is ook Londen op een duurzame manier bereikbaar.
Een duurzamer reisbeleid als onderdeel van een holistisch klimaatbeleid is dan ook een prioriteit. Waarin de focus verschuift van luchtvaart naar een duurzaam trein- en busnetwerk waar Antwerpen zich op kan enten. Een nieuwe toekomst voor de luchthavensite kan de verbinding tussen de districten rond de stad mee opnemen in zijn verhaal. Verder bevindt de luchthaven van Deurne zich op een strategische locatie wat de mogelijkheid biedt een sleutelrol te spelen in een duurzaam zacht vervoerssysteem, dat zicht richt naar fietsers en voetgangers. Dit door een continuïteit te creëren in de concentrische as tussen de verschillende districten, en het werken aan een nieuwe ruggengraat tussen het stadscentrum en het buitengebied.